|
UPSI Digital Repository (UDRep)
|
|
| ||||||||||||||||||||||
| Abstract : Universiti Pendidikan Sultan Idris |
| Kajian ini bertujuan untuk menjawab beberapa persoalan berkaitan tradisi
pengebumian klirieng sebagai amalan pengebumian sekunder masyarakat Tatau di Tatau, Sarawak. Fokus
kajian merangkumi sejarah asal-usul orang Tatau, kepercayaan yang diamalkan, kaedah pembuatan
klirieng, fungsi dan analisis perlambangan di sebalik motif dan ukiran yang terdapat di bahagian
permukaan klirieng. Kajian ini juga melihat hubungan antara masyarakat Tatau dengan klirieng
melalui hubungan spiritual iaitu klirieng sebagai perlambangan kepada aspek cara fikir dan falsafah
masyarakat Tatau. Kaedah kualitatif dengan menggunakan pendekatan etnoarkeologi iaitu cabang kepada
ilmu arkeologi digunakan untuk mendapatkan dan menganalisis data yang diperolehi. Tiga pendekatan
yang dimaksudkan ialah pemerhatian di lapangan terhadap objek klirieng dan tapak pengebumian,
temubual terhadap individu berautoriti seperti ketua adat, ketua rumah panjang dan juga penelitian
terhadap rekod dan laporan serta penulisan terdahulu yang berkaitan dengan tradisi pengebumian
sekunder. Penemuan daripada ketiga-tiga pendekatan tersebut dianalisis dan disintesis untuk
menjawab persoalan kajian. Hasil kajian menunjukkan bahawa setiap proses dalam pengebumian klirieng
bermula dari proses pembuatan klirieng, pemilihan dan pengukiran motif pada klirieng, proses
menegakkan klirieng, sehinggalah kepada pantang larang sepanjang proses pengebumian klirieng
merupakan manifestasi yang menggambarkan cara fikir dan falsafah orang Tatau pada ketika itu.
Dapatan ini secara langsung membuktikan bahawa wujudnya hubungan di antara klirieng dengan
masyarakat Tatau sebagai pewaris amalan budaya pengebumian tersebut. Kesimpulan daripada kajian
menunjukkan bahawa amalan pengebumian klirieng ini memperlihatkan suatu tahap kreativiti, teknologi
dan cara fikir masyarakat Tatau yang dijelmakan melalui polahias yang diukir pada objek klirieng
tersebut. Kajian ini juga mengesahkan bahawa objek klirieng yang terdapat di Tatau, Bintulu,
Sarawak merupakan tinggalan budaya masyarakat tempatan iaitu masyarakat Tatau sepertimana yang
telah dilaporkan oleh beberapa penyelidik sebelum ini. Selain itu, kajian ini telah menambahbaik
hipotesis taburan klirieng di Sarawak oleh Peter Metcalf yang sebelum ini tidak menjelaskan daerah
Tatau sebagai salah satu kawasan pengebumian sekunder yang menggunakan
klirieng di Sarawak.
|
| References |
Dokumen Rasmi Yang Tidak Diterbitkan
Henry Anyie Ajang. 2009. Bangsa Tatau di Sungai Tatau, Daerah Tatau. Sarawak: Majlis Adat Istiadat Sarawak, Jabatan Ketua Menteri, Sarawak.
The Sarawak Cultural Heritage Ordinance. 1993. Sarawak Museum.
Laporan-Laporan Kerajaan
Buku Tahunan Perangkaan Sarawak. (November) 2009. Jabatan Perangkaan Malaysia Negeri Sarawak.
Buletin Perangkaan Bulanan Sarawak. Januari 2012. Jabatan Perangkaan Malaysia, Negeri Sarawak.
Fail-fail Jabatan
Fail Jabatan Muzium Sarawak. MU / 553 – Klirieng at Rantau Belak, Tatau.
Akhbar
Mohamed Muda. 2010. ‘Misteri Etnik: Klirieng bukti kewujudan suku kaum Tatau’. Berita Harian. 12 April.
Mohamed Muda. 2010. ‘Muzium segerakan usaha selamat klirieng bersejarah Tatau’. Berita Harian. 03 Mei.
Majalah
SANDFLY. 1986. Kuching: Sarawak Museum. Vol. 1. No. 10 / 86.
Tesis / Latihan Ilmiah Adnan bin Jusoh. 2009. Gendang Gangsa Di Asia Tenggara: Motif Hiasan dan Simbolisme. (Tesis Ph.D). Universiti Kebangsaan Malaysia: Institut Alam dan Tamadun Melayu.
Cooler, Richard Morrall. 1979. The Karen Bronze Drums of Burma: The Magic Pond. (Ph.D. Thesis). Cornell University: Faculty of the Graduate School.
Robert Lian – Robert Saging. 1976/77. An Ethno-History of Kelabit Tribe of Sarawak – A Brief Look at the Kelabit Tribe before World War II and After. (Degree). University of Malaya: Jabatan Sejarah.
Yunus Sauman Sabin. 2002. Kajian Arkeologi Di Lembah Kinabatangan, Sabah Dengan Tumpuan Kepada Gua Batu Tulug (Disertasi Sarjana). Jabatan Sejarah, Universiti Malaya: Fakulti Sastera dan Sains Sosial.
Yunus Sauman Sabin. 2015. Tradisi Pengebumian Keranda Kayu Balak Di Sabah Dari Perspektif Etnoarkeologi (Tesis Ph.D). Universiti Kebangsaan Malaysia: Institut Alam dan Tamadun Melayu.
Buku
Adat Resam Penduduk Sarawak. 1988. Jawatankuasa kecil Publisiti dan Filem, Perayaan Ulang Tahun Ke-25 Sarawak Merdeka dalam Malaysia.
Amran Abdullah & Hamidah Husain. 1993. Suku kaum. Petaling Jaya: Penerbit Prisma Sdn. Bhd.
Anderson, Peter. 1996. Discover Borneo – Sarawak. Petaling Jaya: Photo Images & Design Sdn. Bhd.
Augustine Anggat Ganjing. 1991. Asas ukiran Iban: Batang Jalai Ngukir. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Ave, Jan B. & King, Victor T. 1986. Borneo: The People of the Weeping Forest – Tradition and Change in Borneo. Leiden: National Museum of Ethnology.
Benedict Sandin. 1978. The Living Legends: Borneans Telling Their Tales. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka Malaysia: Cawangan Sarawak & Kementerian Pelajaran Malaysia.
Brooke, Margaret. 1986. My Life in Sarawak. New York: Oxford University Press.
Chater, W.J. 1969. Sarawak Long Ago. Kuching: Borneo Literature Bureau.
Chang Pat Foh. 1999. Legends and History of Sarawak. Sarawak: Chang Pat Foh.
Colchester, Marcus. 1989. ‘Pirates, Squatters and Poachers – The Political Ecology of Dispossession of the Native Peoples of Sarawak’. Survival International. Petaling Jaya: INSAN.
Collingwood, R.G., (terjemahan) Muhd. Yusof Ibrahim. 1985. Idea Sejarah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Dickson, M. G. 1962. Sarawak and Its People. Kuching: Borneo Literature Bureau.
Dr. Haji Awang Mohd Jamil Al-Sufri. 1997. Survival Brunei: Dari perspektif sejarah. Brunei: Pusat Sejarah Brunei.
Dzulfawati Haji Hassan. 2006. Upacara Kematian Melanau Likow di Sarawak. Kota Samarahan: Universiti Malaysia Sarawak.
Evelyne Hong. 1987. Natives of Sarawak: Survival in Borneo’s Vanishing Forest. Pulau Pinang: Institut Masyarakat.
Gomes, E. H. 1963. Dyak Burial Rites. The Sea Dyaks and Other Races of Sarawak. Kuching: Borneo Literature Bureau.
Harrison, Barbara. 1986. Pusaka – Heirloom Jars of Borneo. Singapore: Oxford University Press.
Henry Anyie Ajang. 2009. Bangsa Tatau di Sungai Tatau, Daerah Tatau. Sarawak: Majlis Adat Istiadat Sarawak, Jabatan Ketua Menteri, Sarawak.
Hj.Buyong Adil. 1981. Sejarah Sarawak. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Pustaka.
Hole, Frank and. Heizer, Robert F. 1990. Arkeologi prasejarah: satu pengenalan ringkas. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Hose, Charles & McDougall, William. 1993. The Pagan Tribes of Borneo. Singapore: Oxford University Press.
Howell, Rev. Wm. 1963. Dyak Burial Customs. The Sea Dyaks and Other Races of Sarawak. Kuching: Borneo Literature Bureau.
Huntington, Richard & Metcalf, Peter. 1979. Celebrations of Death: The Anthropology of Mortuary Ritual. London: Cambridge University Press.
Ibrahim bin Sa’ad. 1971. Kesah Bintulu. Sarawak: Biro Kesusasteraan Borneo.
Jabatan Muzium Malaysia. 2011. Tamadun prasejarah Malaysia: Muzium Negara. Kuala Lumpur: Jabatan Muzium Malaysia.
John, Spenser St. 1986. Life in the Forests of the Far East – Travels in Sabah and Sarawak in the 1860s. Vol. 1 & 2. Singapore: Oxford University Press.
Katiman Rostam & Tengku Anuar Tengku Dalam. 1992. Geografi Kemanusiaan. Kuala Lumpur: Nurin Enterprise.
K. Bali. 1966. Sayang Sarawak. Kelantan: Pustaka Aman Press.
King, Victor T. 1993. The Peoples of Borneo. Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell.
King, Victor T. 1994. World within: The Ethnic Groups of Borneo. Kuala Lumpur: S. Abdul Majeed & Co.
Lee Yong Leng. 1970. Population and Settlement in Sarawak. Singapore: Asia Pacific Press.
Lim Boo Liat. 2004. Kisah-kisah Haiwan Orang Asli. Kuala Lumpur: Vinlin Press Sdn. Bhd.
Lockard, Craig A. & Saunders, Graham E. 1992. Sarawak Purba: Satu Kajian Bergambar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Lucas Chin. 1977. Archaeological Work in Sarawak- With Special Reference to Niah Caves, Kuching: Sarawak Museum.
Lucas Chin & Valerie Mashman (ed). 1991. Sarawak Cultural Legacy – a Living Tradition. Kuching: Society Atelier Sarawak.
Lucas Chin. 2009. Cultural Heritage of Sarawak. Kuching: Sarawak Museum.
Mohamed Roselan Abdul Malek. 1998. Kesan Sejarah dan Tempat-tempat Menarik - Negeri Sarawak Bumi Kenyalang. Petaling Jaya: Oscar Book International.
Mokhtar Saidin. 2010. Bukti prasejarah di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Morrison, Hedda. 1976. Sarawak. Singapore: Federal Publications.
Munan, Heidi. 1989. Sarawak Crafts – Methods, Materials and Motifs. Singapore: Oxford University Press.
Munan, Heidi. 2007. Thrills and Treasures of Historical Landmarks Sarawak. Shah Alam: Marshall Cavendish.
Nadzan Haron & Khailani A. jalil. 2008. Penyelidikan Sejarah: Nota Panduan Penyelidikan dan Penulisan. Kuala Lumpur: Persatuan Sejarah Malaysia.
Noor Risma Salfina Muhammad Rozali (ed. Sulaiman Zakaria). 2006. Etnik di Sarawak. Petaling Jaya: PENAPRO Sdn. Bhd.
Payne, Robert. 1986. The White Rajahs of Sarawak. New York: Oxford University Press.
People of the Planted Forest. 2005. Sarawak: Forest Department Sarawak.
Peter S. Bellwood. 2000. Prasejarah kepulauan Indo-Malaysia (edisi revisi). Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Roth, Henry Ling. 1968. The Natives of Sarawak and British North Borneo. Kuala Lumpur: University of Malaya Press.
Roth, Henry Ling. 1898. The Natives of Sarawak and British North Borneo. Vol. I. London: Truslove & Hanson.
Sarawak. 1986. Siri Malaysia Tanahair Tercinta. Petaling Jaya: Kompas.
Schiller, Anne. 1997. Religious Change and Cultural Identity among the Ngaju of Indonesia. New York: Oxford University Press.
Sellato, Bernard. 1989. Naga dan Burung Enggang – Kalimantan, Sarawak, Sabah, Brunei. Elf Aquitaine Malaysia.
Steiner, Hugo. 2007. People of the Longhouse and Jungle – Sarawak. Kota Kinabalu: Opus Publication.
Tettoni, Luca Invernizzi & Edric Ong. 1996. Sarawak Style. Singapore: Times Editions.
Winzeler, Robert L. 2004. The Architecture of Life and Death in Borneo. Honolulu: University of Hawai’I Press.
Yusman Ayob & Mohamed Roselan Malek. 1995. Kraftangan dan Senibina Tradisional. Petaling Jaya: Penerbit Prisma sdn. Bhd.
Zuraina Majid. 2003. Arkeologi di Malaysia. Universiti Sains Malaysia: Pusat Penyelidikan Arkeologi Malaysia.
Jurnal
Abdul Rashid Abdullah & Jayl Langub, 2011. ‘Seping Secondary Burial: Past Practices and Present Day Significance’. The Sarawak Museum Journal 68 (90): 127- 38.
Ahmad Hakimi bin Khairuddin. 2005. ‘Arkeologi dan Sejarah Kebudayaan Melayu: Satu Tinjauan Awal’. Purba, Jurnal Persatuan Muzium Malaysia. Bil. 24.
Ambrose Labang Jamba. 1989. ‘The Legends of the Tatau’. Sarawak Gazette. Vol.CXVI, No. 1508.
Appleton, Ann. 2011. ‘Melanau Secondary Treatment of the Dead: Re-Membering Connections’. The Sarawak Museum Journal 68 (90): 139-60.
Brewis, Kielo A. 1987. ‘The Death of a Timugon Murut’. The Sarawak Museum Journal. Vol. XXXVII, No. 58 (New series).
D.D. Bintarti. 1994. ‘Burial Traditions in Indonesia’. Jurnal Arkeologi Malaysia. Bil 7.
Harrison, Tom. 1972. ‘Dancing Out “the journey of the dead”. Sarawak Museum Journal. Vol. XX. No. 40-41.
Hashim bin Awang A.R. 2004. ‘Warisan Budaya Pribumi Sarawak Meniti Zaman’. Jurnal Persatuan Muzium Malaysia (PURBA). Bil 23.
King, Victor T. 1995. ‘Tropical rainforests and Indigenous Peoples: Symbiosis and Exploitation’. The Sarawak Museum Journal. Vol. XL VIII. No. 69.
Lucas Chin & Joseph Ingai. 1988. ‘Burial Poles (Klirieng): Their Construction and Beliefs’. Sarawak Gazette. Vol. CXV, No. 1506.
Mashman, Valerie. 1994. ‘Woodcarving in Sarawak: Memory, Meaning and Mementoes’. Sarawak Museum Journal. Vol. XLVII, No. 68.
Massing, Andreas W. 1981. ‘The Journey to Paradise: Funerary Rites of the Benuaq Dayak of East Kalimantan’. Borneo Research Bulletin. Vol. 13, No. 2.
Maxwell, Allen R. 1987. ‘Ethno History in Sarawak- A Mostly Untapped Resource’. Sarawak Gazette (Delima Edition). Vol. CXIII, No. 1499, Ist Quarter.
Metcalf, Peter. 1975. ‘The Distribution of Secondary Treatment of the Dead in Central North Borneo’. Borneo Research Bulletin. Vol. 7, No. 2.
Metcalf, Peter. 1976. ‘Berawan Mausoleums’. Sarawak Museum Journal. Vol. XXIV, No. 45 (New Series).
Nicolaisen, Ida. 1983. ‘Heritage, Identity and Cultural Policy – The Case of Sarawakian Burial Posts’. The Sarawak Gazette. Vol. CX, No. 1484.
Ooi Keat Gin. 2000. ‘Historical Writings on the Indigenous Peoples of Sarawak since 1945: A Brief Review and Some Proposals’. Sarawak Museum Journal. Vol. LV. No. 76.
Othman Yatim & Arba’iyah Ab. Aziz. 2006. ‘Motif Songket Melayu: Antara Yang Tersurat dan Tersirat’. Jurnal Persatuan Muzium Malaysia. Bil. 25.
Prof. Mohd. Taib Osman. 1982. ‘Cultural History and the Documentation of Folk Culture’. Jurnal Persatuan Muzium Malaysia (PURBA). Bil. 1.
Rashidah A. Salam. 2003. ‘The Sense of Order of Orang Ulu Decorative Arts: Motifs, Designs and Pattern’. The Sarawak Museum Journal. Vol. LVIII, No. 79 (New series), Kuching: Sarawak Museum Department.
Roe, F. W. 1953. ‘The Tatau Valley and a Crossing of the watershed into the Rajang Valley’. The Sarawak Gazette. Vol. LXXIX, No. 1140.
Sandin, Benedict. 1970. ‘The Tatau People of the Kakus and Anap Rivers, Fourth Division Sarawak’. Sarawak Museum Journal. Vol.XVIII, Nos. 36-37.
Yunus bin Sauman @ Sabin.2001. ‘Tapak Pengebumian Purba di Lembah Danum, Hulu Segama, Sabah: Satu Tinjauan’. Jurnal Persatuan Muzium Malaysia. Bil. 20.
Yunus bin Sauman @ Sabin. ‘Penyelidikan Arkeologi Terhadap Keranda-keranda Kayu Balak di Lembah Kinabatangan, Sabah’. Kertas kerja yang dibentangkan dalam forum Kurator di Jabatan Muzium dan Antikuiti, Kuala Lumpur pada 09 Februari 2002.
|
| This material may be protected under Copyright Act which governs the making of photocopies or reproductions of copyrighted materials. You may use the digitized material for private study, scholarship, or research. |